در مورد فیلم شبانه اکران پس از ۴ سال

 

 امید بنکدار یکی از دو کارگردان فیلم «شبانه» معتقد است:در هیچ کشوری به‌اندازه‌ی ایران، متفاوت‌بودن ویژگی مثبت یک فیلم محسوب نمی‌شود و در هیچ کشوری هم در برابر آثار متفاوت این اندازه واکنش‌های موضع‌گیرانه لحاظ نمی‌شود...

کیوان علی‌محمدی دیگر کارگردان فیلم در حال اکران «شبانه» درباره‌ی توجه ویژه‌ی کارگردانان این اثر به بحث فرم در سینما عنوان کرد: بحث فرم و محتوا بسیار پیچیده و طولانی است و شاید به اندازه‌ی تاریخ هنر قدمت داشته باشد. من و کارگردان دیگر این فیلم اعتقاد داریم فرم محتوا را هم در دل دارد اما اگر ما بخواهیم محتوا را به‌صورت قالبی ارائه کنیم دیگر جایی برای فکر‌کردن مخاطب باقی نمی‌ماند. حال آنکه ما به نوعی از سینما می‌اندیشیم که مخاطب را به تفکر وا می‌دارد.

او ادامه داد: ما در آثار مختلف‌مان سعی می‌کنیم که تجربه کنیم و به سینمای تجربی، البته نه در شکل آماتوری بلکه به شیوه‌ی حرفه‌ای معتقدیم. سینمایی که پیشنهاد‌دهنده باشد و بخواهد پا را کمی فراتر از قواعد کلیشه شده بگذارد، سینمایی که وارد حیطه‌های تجربه‌نشده یا کمتر تجربه شده می‌شود. به همین دلیل برای فیلم‌های ما افرادی به سالن‌های سینما می‌آیند و راضی بر می‌گردند که به‌دنبال کشف و شهود باشند. در واقع من و کارگردان دیگر این فیلم مخاطب را به چشم یک موجود منفعل نمی‌بینیم که بخواهیم محتوای مورد نظرمان را به‌شکل قالبی به او ارائه کنیم. مخاطب ما در اصل افرادی هستند که اصل تفکرند و با صاحب اثر وارد رابطه‌ای دوسویه می‌شوند.   

این کارگردان، در ادامه این گفت‌وگو درباره‌ی تاثیر موضوع و نوع روایت این اثر در به تعویق‌افتادن اکرانش عنوان کرد: آیا باید شرایطی که عده‌ای قصد تحمیل آن را دارند بپذیریم؟ ما تاوان این نوع نگاه را پیش از این هم داده‌ایم و اکنون هم برسر مشکلات آن ایستاده‌ایم. ممکن است که عده‌ای به کارهای ساده‌تر و حتی گاه خالی از محتوا بپردازند و درآمد خوبی هم داشته باشند، اما ما ترجیح می‌دهیم که مشکلات را تحمل کنیم و به شیوه‌ی خودمان فیلم بسازیم.

علی محمدی درباره‌ی چگونگی اعتماد بازیگران متعددی چون آتیلا پسیانی، هدیه تهرانی و ... به دو کارگردان فیلم اولی اظهار کرد: علت اعتماد این دوستان را نمی‌دانم، اما در موارد متعدد شاهدیم که برخی کارگردان‌ها تن به هر شرایطی می‌دهند و گاه کارهایی را انجام می‌دهند که شاید هیچ اعتقادی به آن نداشته باشند اما شاید اعتقاد ما به کاری که می‌کنیم و نوع برخورد و روابط ما بود که موجب اعتماد این دوستان شد.

وی در ادامه درباره‌ی مشکلات متعدد کارگردان فیلم اولی برای همکاری با بازیگران مطرح، عنوان کرد: اگر قرار باشد که فرد حتی نتواند چند بازیگر را برای حضور در فیلم خود قانع کند، پس او بی‌خود به این حرفه‌رو آورده است. دوستان بازیگری که در ساخت «شبانه» با ما همکاری داشتند دستمزدی به مراتب پایین‌تر از سایر فیلم‌هایشان را گرفتند و واقعا هم پرداخت دستمزد واقعی این افراد در توان ما نبود و اگر این فیلم با حضور چنین افرادی شکل گرفته براساس حرمت و دوستی آنهاست.  

وی درباره‌ی حضور بازیگران متعدد در نقش‌های نسبتا کوتاه هم اظهار کرد: یک فیلم از مجموعه‌ای از عوامل و عناصر کنار هم تشکیل می‌شود. به همین دلیل برای ما کوچک یا بزرگ‌بودن نقش اهمیت چندانی ندارد و همواره سعی می‌کنیم که حتی اگر قرار است فردی فقط یک جمله در فیلم بگوید، آن فرد بهترین گزینه باشد. برای ما کنار هم قرار‌دادن افراد متخصص از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و به همین دلیل سعی می‌کنیم که در هربخش بهترین گزینه را انتخاب کنیم.

علی محمدی درباره‌ی همکاری رخشان بنی‌اعتماد، به عنوان مشاور کارگردان «شبانه» هم گفت: زمانی که قرار بود ما فیلم اولمان را بسازیم قانونی وجود داشت که براساس آن لازم بود که فیلمساز از حضور یکی از اعضای کانون کارگردانان بهره بگیرد. ما هم از رخشان بنی‌اعتماد کمک خواستیم و ایشان هم لطف کردند و پذیرفتند.

وی در پاسخ به سوالی مبنی‌بر میزان تاثیر بنی‌اعتماد در داستان و شیوه‌ی روایت این فیلم، عنوان کرد: از ابتدای کار قرار نبود که این فیلم براساس دیدگاه فردی غیر از خود ما پیش برود و به گفته‌ی خانم بنی‌اعتماد همین موضوع که قرار بود فیلم ما باشد برای ایشان جذابیت داشت.  

کارگردان «شبانه» در بخش دیگری از این گفت‌وگو درباره‌ی تاثیر عدم اکران این فیلم در ادامه‌ی روند فیلمسازی او و بنکدار، توضیح داد: راستش این موضوع خیلی برای ما اهمیت نداشت. سالی که «شبانه» در جشنواره‌ی فجر حضور داشت، جشنواره شروع شده بود و ما هنوز مشغول کارهای بخش لابراتوار این فیلم بودیم و دو روز پس از پایان جشنواره بود که ما مشغول ساخت مستند «سرخ» شدیم. در واقع مسائلی مانند اکران خیلی دغدغه ما نیست و هنگامی که قرار است کاری را کارگردانی کنیم تمام تلاش خود را به‌کار می‌گیریم که آن فیلم به بهترین شکل باشد. شرایط اکران به هیچ‌وجه مساله‌ی ما نیست و به شخصه ترجیح می‌دهم از آنجا که کمتر این وادی را می‌شناسم درباره‌ی آن کمتر صحبت کنم. فقط دراین باره این را می‌توانم بگویم که در تمامی مشاغل از جمله خبرنگاری، تهیه‌کنندگی، کارگردانی، سینماداری، منتقدی و ... عده‌ای با شرافت کار می‌کنند و عده‌ای راه دیگری را طی می‌کنند. دراین میان افراد شرافتمند همواره سعی دارند که برای همگان بهترین مسائل اتفاق بیفتد، اما انسان‌های کوته بین وضعیف تمام تلاش خود را به‌کار می‌گیرند تا برخی افراد دیگر وارد عرصه‌ و فضای آنها نشوند تا مقام آنها تهدید نشود. اکنون هم اگر برای اکران این اثر مشکلات متعدد پیش آمده شاید به همین دلیل یا به علت حضور این تعداد بازیگر و با این دستمزد است که تاوان پس می‌دهیم.

وی در عین حال ادامه داد: همه می‌دانند که اکنون بدترین شرایط اکران یک فیلم است، اما به هرحال باز باید خوش‌بین باشیم و بگوییم که بالاخره این فیلم همه به نمایش درآمده وعده بسیاری که دوست داشتند آن را ببینند موفق شدند، البته ما همه دوست داریم فیلممان در بهترین زمان و درحدی که لیاقتش است مورد توجه قرار گیرد، اما به هرحال در این وسط عده‌ای خود را به خواب زده‌اند و کسی که خود را به‌خواب زده به هیچ عنوان نمی‌توان بیدار کرد.

علی محمدی درباره‌ی میزان و شیوه‌ی تبلیغات صورت گرفته برای «شبانه» هم به گفت: تبلیغات مناسب هزینه‌هایی دارد که شاید در توان ما نباشد. اما به هر حال تاکنون چند‌بار تیزرهای این فیلم از طریق تلویزیون پخش شده است.   

وی درباره‌ی این‌که آیا گذشت زمان موجب کهنه‌شدن این فیلم نشده نیز اظهار کرد: ما خیلی موضوع محور نیستیم که فیلم ما بخواهد کهنه شود. در کل هم اعتقاد براین است که اگر قرار است فیلمی با گذشت زمان کهنه شود همان بهتر که به نمایش درنیاید. «شبانه» فیلمی تجربی است که سرشار از تخیل است و برای افرادی که علاقه‌مند به این بحث هستند می‌تواند بسیار جذاب باشد.

این کارگردان سینما درادامه‌ی این گفت‌وگو در پاسخ به سوالی مبنی‌بر این‌که آیا عدم موفقیت «شبانه» در اکران او و کارگردان دیگر این فیلم را به تغییر شیوه‌ی بیان در «شبانه‌روز» سوق داده، عنوان کرد: ممکن است که عده‌ای این‌گونه تصور کنند، اما ما خیلی به این موارد فکر نمی‌کردیم و قرار نیست که بخواهیم در کارهایمان خود را تکرار کنیم. ما بعد از «شبانه» چهار مستند ساختیم که هریک از آنها فضای خاص خود را دارد. اکنون هم «شبانه‌روز» بدون این‌که هیچ ارتباطی با «شبانه» داشته باشد به‌خوبی اثر انگشت ما را نیز داراست و هر بیننده‌ای به‌راحتی متوجه می‌شود که آن را هم ما ساخته‌ایم. «شبانه» فضایی تخیلی است که تماشاگر در آن نوعی توهم را تجربه می‌کند. در عین حال این اثر به‌شدت روایت‌گریز و ضد تمرکز است، اما «شبانه‌روز» اگرچه تمرکز‌گریز است، اما به هرحال شیوه‌ای جدید در بیان روایی چند پاره است.

علی محمدی در پایان صحبت‌هایش درباره‌ی بازتاب‌های «شبانه» متذکر شد: این فیلم چه در زمان اکران و چه به هنگام جشنواره‌ی فجر بازتاب جالبی داشت. گروهی یا شیفته این اثر می‌شدند و یا از آن متنفر بودند و در این میان حدوسطی وجود نداشت. به همین دلیل بنده فکر می‌کنم که این بازتاب خیلی خوب است چرا که حتی فردی که از این اثر متنفر است هم تحت تاثیر فیلم قرار گرفته است.  

امید بنکدار دیگر کارگردان فیلم «شبانه» درباره‌ی شیوه‌ی متفاوت روایت و ساختار متفاوت این فیلم گفت: فکر می‌کنم در هیچ کشوری به اندازه‌ی ایران، متفاوت‌بودن ویژگی مثبت یک فیلم محسوب نمی‌شود و در هیچ کشوری هم در برابر آثار متفاوت این اندازه واکنش‌های موضع‌گیرانه لحاظ نمی‌شود.

وی در پاسخ به این‌که آیا در زمان ساخت«شبانه» احساس نمی‌کردید سبک متفاوت این فیلم مشکلاتی در اکران آن ایجاد کند، گفت:ما همواره در ابتدای هرکاری به مخاطب شناسی آن فکر می‌کنیم، برای «شبانه» هم مخاطب جوانی را در نظر داشتیم که با سینمای روز دنیا آشنایی دارد و تجربه‌ی تماشای فیلم‌هایی با روایت غیرخطی را داشته است. مخاطبی که با آثار روز سینمای جهان آشناست و DVDهای این آثار را از شبکه‌ی ویدئویی غیر رسمی که از گوشه و کنار خیابان‌ها تا فروشگاه‌ها در سراسر کشور پراکنده است،تهیه می‌کند.  

او در ادامه درباره‌ی استفاده از برخی بازیگرانی که بیشتر در سینمای گیشه‌ای فعال هستند و ابهامی که این مساله در برداشت مخاطب برای انتخاب ایجاد می‌کند نیز گفت: ما اصولا براین باور هستیم که سینما حرفه‌ای تخصصی است و آنهایی که در این حرفه فعالیت می‌کنند می بایست از تخصص و تجربه‌ی کافی برخوردار باشند و ما بازیگرانی که هم دارای چنین تخصصی باشند و در هیچ فیلم تجاری هم حضور نداشته باشند سراغ نداشتیم.علاوه بر این که بازیگری مثل هدیه تهرانی هم، هم در فیلم‌های تجاری مثل «دختر ایرونی» و «دنیا» بازی کرده و هم فیلم‌هایی مثل «کاغذ بی خط» و «خانه‌ای روی آب» را در کارنامه‌ دارد. به هرحال اگر طی این چهار سالی که از زمان ساخت این فیلم می‌گذرد، برخی بازیگران «شبانه» به‌ دلایل مختلف کمتر موفق به حضور در فیلم‌های فرهنگی شده‌اند و شرایط بیشتر جهت حضور در فیلم‌های طنز و گیشه‌پسند برایشان فراهم بوده، این نه گناه بازیگران «شبانه» است و نه ما. از سوی دیگر ما در تبلیغات این فیلم(از طراحی پوستر و بیلبورد تا تیزرها و حتی انتخاب نام فیلم) سعی کرده‌ایم که فضای این فیلم را به مخاطب آن معرفی کنیم و قطعا مخاطب هوشمند سینمای ایران به خوبی در می‌یابد که قرار نیست در «شبانه» با فیلمی مفرح و کمدی مواجه شود.

این کارگردان درباره‌ی چگونگی اعتماد تعداد نسبتا بالایی از بازیگران خوب سینما به دو کارگردان فیلم اولی نیز اظهار کرد: تقریبا تمام بازیگران فیلم «شبانه» به غیر از خانم تهرانی اولین انتخاب‌های ما بودند که پیشنهاد بازی در این فیلم را پذیرفتند. در مورد نقش اصلی فیلم هم قرار بود که شبنم طلوعی که در نگارش فیلمنامه هم با ما همکاری داشت، بازی کند که در زمان ساخت فیلم به دلیل ‌پاره‌ای مشکلات و سفر به خارج از کشور از حضور دراین فیلم بازماند و در نهایت به پیشنهاد او هدیه تهرانی به کاردعوت شد. علاوه براین، ما پیش ازاین، در فیلم‌های کوتاه و مستند خود هم همواره از همکاری و مشارکت دوستان بازیگر بهره‌مند بودیم. اگرچه ما به عنوان فیلمسازان جوان در بین عموم مردم شناخته شده نبوده و نباشیم، اما به‌ واسطه‌ی ساخت فیلم‌های کوتاه و مستند و توفیق در جشنواره‌ها ،خانواده سینما با ما بیگانه و ناآشنا نبودند و از قبل ما را به‌واسطه‌ی کارهای کوتاه و مستندمان می‌شناختند.

بنکدار درباره‌ی تاخیر چهارساله‌ی «شبانه» در اکران نیز توضیح داد: می توان گفت دلیل واقعی تاخیر چهار ساله در پخش «شبانه» متفاوت‌بودن آن است چرا که به تصور عده‌ای ازمتولیان پخش و اکران فیلم‌های سینما، «شبانه» فیلم دشواری است و تماشاگر ایرانی آن را نمی‌فهمد. به هرحال ما با معضل محدودیت سالن‌های سینما در کشور روبروهستیم و مسلما ارجحیت با انبوه فیلم‌های مفرحی است که فروش تضمین شده‌تری دارند. غافل از آن که تکرار این سیاست یکنواخت، کیفیت نازل فیلم‌های مفرح و سوژه‌های تکراری آن‌ها تماشاگران را دلزده و دسته‌ای از تماشاگران را که سلیقه‌های متفاوتی دارند را از سینما رفتن بیزار می‌کند. در یکی از مواردی که ما پیگیر اکران این فیلم بودیم یکی از سینماداران قدیمی به ما گفت که ساخته شما فیلم خوبی است، اما به درد ما نمی‌خورد. ما درحال حاضر یک فیلم فوق العاده خوب داریم که تنها مشکلش این است که چند دقیقه از رقص بازیگرش کوتاه ‌شده است!

وی در عین حال ادامه داد: شاید اگر ترکیب اعضای شورای صنفی نمایش تغییر نمی‌کرد و فیلمسازی مانند مهدی کرم‌پورکه خود جوان است ومسائل و مشکلات فیلمسازان جوان را به خوبی می‌شناسد، در این جایگاه قرار نمی‌گرفت، ما باز هم می بایست منتظر اکران فیلم می‌ماندیم.  

او درباره‌ی عدم تاثیر حضور بازیگران چهره در تسهیل اکران آن هم گفت: این‌طور نیست که در اکران یک فیلم حضور بازیگران شاخص تنها عنصر تعیین کننده باشد. سینمادارها در زمینه‌ی اکران نقش مهمی دارند و همان‌طور که می‌بینید علی‌رغم حضور چندین بازیگر مطرح در شبانه، این فیلم پس از چهار سال در شرایطی اکران می‌شود که هم درماه محرم هستیم، هم در آستانه‌ی جشنواره‌ی فجر قرار داریم و هم علاوه بر این‌ها شرایط اجتماعی به‌گونه‌ای است که بخشی از جامعه انگیزه‌ای برای سینما رفتن ندارند، البته باید این را هم بگویم که با تمام این موارد این فیلم تاکنون فروش مناسبی داشته و استقبال از آن درقیاس با فیلم کمدی که همزمان با آن اکران شده بیشتر بوده است.

این کارگردان در پاسخ به این سوال که آیا توجه بیشتر «شبانه‌روز» به روایت داستانی به مشکلاتی که در اکران «شبانه» پیش آمده باز می‌گردد، توضیح داد: قبول دارم که «شبانه‌روز» از دایره مخاطبان گسترده‌تری بهره می‌برد، اما دلیل ساخت آن به این شکل ضرورتا به مشکلات اکران «شبانه» مربوط نمی‌شد بلکه جنس قصه

«شبانه‌روز» به گونه‌ای است که چنین ساختاری را طلب می‌کرد. «شبانه‌روز» یک ملودرام مدرن است و طبیعتا فیلم ملودرام هرچقدر هم ساختارتجربی داشته باشد، با استقبال و توجه بیشتری مواجه می‌شود. علاوه بر این، ما همواره تلاش می کنیم تا در فیلم‌هایمان تجربه‌های تازه‌ای به دست بیاوریم و خودمان را تکرار نکنیم حتی زمانی که یکی از فیلم‌های کوتاه ما جوایز بسیاری کسب کرد، ما سعی کردیم برای فیلم بعدی کاملا متفاوت عمل کنیم، چرا که قصد نداشتیم خودمان را تکرار کنیم. 

بنکدار درپاسخ به سوالی مبنی‌بر چرایی عدم اکران «شبانه» در قالب طرح اکران فرهنگی هم به گفت: اکران این فیلم در قالب طرح اکران فرهنگی، پیشتر هم پیشنهاد شده بود، اما تهیه‌کننده و پخش‌کننده‌ی این فیلم بهتر دانستند که اکران گسترده تربگیرد، اگرچه به شخصه معتقدم که اکران چنین فیلمهایی در سینماهای محدودتر و در زمان طولانی‌تر نتیجه‌ی بیشتری خواهد داشت، اما متاسفانه همیشه طرح اکران‌های فرهنگی ما قبل از این‌که به نتیجه برسد و برای مخاطبان این فیلم‌ها تعریف و شناخته شود و جا بیفتد، متوقف میشود. مشکل طرح فعلی اکران فرهنگی هم چرخشی بودن سینماها و سئانس‌های آن است و مخاطبان سانس‌های فیلم‌ها را نمی‌دانند و باید برای دیدن یک فیلم از این سینما به آن سینما بدوند تا از سالن‌ها و سانس‌های نمایش فیلم مورد نظرشان مطلع شوند. حال مگر ما چقدر مخاطب برای این نوع فیلم‌ها داریم که انتظار داشته باشیم آنقدر مشتاق باشند و آنقدر وقت آزاد داشته باشند که این اندازه بگردند تا فیلم مورد نظرشان را پیدا کنند و ببینند. حتی یکی از دوستان خبرنگار ما چندی پیش می‌گفت علی‌رغم این‌که برای تماشای فیلمی فرهنگی بلیط رزرو کرده بود، موفق به دیدن آن نشده و وقتی به سالن سینما مراجعه کرد به او گفته‌اند این فیلم دیگر در این سینما نمایش داده نمی شود و وقتی به اعتراض گفته بلیط رزرو کرده مسئول گیشه در پاسخ گفته خب اشتباه کرده‌ای! یا دوست دیگری در اعلام تلفنی نمایش یک فیلم فرهنگی درسینمایی سانس ساعت دوازده و نیم شب را شنیده و وقتی ساعت دوازده و پنج دقیقه برای تهیه‌ی بلیط به سینما رفته با درهای بسته ی سینمای تعطیل روبرو شده است.

به هرحال اگر اکران‌های فرهنگی ما زمان طولانی‌تر و روزها یا سالن‌های معینی داشته باشند می‌توان انتظار اتفاقات مثبتی را داشت، اما در شکل فعلی طبیعتا اکران در گروه های سینمایی مناسب‌تر است.

این کارگردان در بخش دیگری از این گفت‌وگو، در پاسخ به سوالی مبنی‌بر مشکلات متعددی که فیلمسازان فیلم اولی برای یافتن تهیه‌کننده دارند، هم به گفت: برای «شبانه» پیدا‌کردن تهیه‌کننده کار مشکلی نبود و ما با کمترین مشکلات توانستیم فیلم را کلید بزنیم، قرار ما با تهیه‌کننده‌ی اول این فیلم به‌ این گونه بود که ما هزینه‌ها را به حداقل برسانیم و او هم با جذب اسپانسر بقیه‌ی هزینه‌های فیلم را تامین کند، اما پس از مدتی تهیه‌کننده نتوانست به تعهدات خود عمل کند و درخواست کرد ما فیلمبرداری را متوقف کنیم و هرآنچه را که گرفته‌ایم تدوین و به یک فیلم تبدیل کنیم، اما پس از اعتراض‌ ما، و مسائل مختلفی که پیش آمد تهیه‌کننده کار را به‌خود ما فروخت و ما توانستیم با کمک هدیه تهرانی فیلم را به پایان برسانیم و بعدها این فیلم به تهیه‌کننده‌ی فعلی واگذار شد تا به مرحله‌ی اکران و نمایش برسد.

بنکدار در پایان صحبت‌هایش در خصوص حضور رخشان بنی‌اعتماد به عنوان مشاور کارگردان «شبانه» هم اظهار کرد: ما به دلیل گرایش سینمای ایشان به مسایل زنان ،احترام خاصی برایشان قائلیم. ضمن آن که فیلمسازانی اهل همفکری و مشورت هستیم و همان طور که در عنوان‌بندی فیلم آمده آقای محمدرضا اصلانی و شبنم طلوعی مشاوران ما در فیلمنامه و خانم شیرین وحیدی مشاور ما در زمینه‌ی تدوین بودند. هنگامی که قرار شد این فیلم پروانه‌ی ساخت بگیرد قانونی وجود داشت که کارگردان فیلم اول می‌بایست مشاوری داشته باشد و آن را به شورای صدور پروانه ساخت معرفی کند. نمی‌دانم هنوز این قانون وجود دارد یا نه... به همین خاطر برای کمک به ما و ساخته شدن فیلم، خانم بنی اعتماد با مهربانی و بدون چشمداشت مالی مشاوره‌ی این پروژه را پذیرفتند. نکته‌ی جالب هم این بود که علی‌رغم تفاوتی که میان سبک و داستان این فیلم با آثار خانم بنی‌اعتماد وجود داشت ایشان فیلمنامه را پسندیدند و از این‌که نسلی از جوانان هستند که می خواهند نگاه تازه‌ای را وارد سینما کنند اظهار رضایت و خوشحالی ‌کردند. 

  منبع : ایسنا